κονκισταδόρες

(conquistadors). Ισπανοί εξερευνητές που συμμετείχαν στην πολιτική και στρατιωτική επιχείρηση (conquista) του 16oυ αι., η οποία είχε ως αποτέλεσμα την κυριαρχία της χώρας τους στην Κεντρική και Νότια Αμερική, εκτός από τη Βραζιλία, η οποία κατελήφθη από την Πορτογαλία. Κ. στα ισπανικά σημαίνει κατακτητές. Ακόμα και σήμερα οι κρίσεις των ιστορικών σχετικά με τη δράση των κ. είναι αντικρουόμενες. Ορισμένοι εστιάζουν κυρίως στο θάρρος και στη γενναιότητά τους, ενώ άλλοι υπογραμμίζουν την ωμότητά τους απέναντι στους ιθαγενείς και τον θρησκευτικό φανατισμό τους. Τέλος, υπάρχουν και εκείνοι που τονίζουν ιδιαίτερα τη δίψα του πλούτου που τους εμψύχωνε. Ωστόσο, οι κ. είναι εκείνοι που προσέφεραν στην Ισπανία την πιο εκτεταμένη αποικιακή αυτοκρατορία. Ήταν πράγματι τολμηροί και γενναίοι, σκληροί προς τους εχθρούς, διψασμένοι για περιπέτειες, αλλά και βαθιά θρησκευόμενοι. Στην πλειονότητά τους ήταν άνθρωποι σκληροί και αμόρφωτοι, αλλά ικανοί πολεμιστές. Οι ηγέτες τους ήταν συχνά γόνοι αριστοκρατικών οικογενειών, ωστόσο ανάμεσά τους υπήρχαν και άνθρωποι ταπεινής καταγωγής, στους οποίους η ανακάλυψη του Χριστόφορου Κολόμβου αποτελούσε ισχυρό πόλο έλξης· αυτοί ήταν και οι σπουδαιότεροι αρχηγοί της κατάκτησης. Πράγματι, μεταξύ των πρώτων που ανακάλυψαν και κατέκτησαν τον Νέο Κόσμο υπάρχουν λίγα ονόματα μελών επιφανών οικογενειών, ενώ οι περισσότεροι ήταν λαϊκής καταγωγής: ο Φρανσίσκο Πισάρο (ο κατακτητής του Περού), ο Φερνάντο Κορτές (ο στρατιωτικός ηγέτης που υπέταξε το Μεξικό), ο Βάσκο Νουνιέθ ντε Μπαλμπόα (με το όνομα του οποίου είναι συνδεδεμένο το άνοιγμα του δρόμου προς τον Ειρηνικό), ο Ντιέγκο ντε Αλμάγκρο (ο οποίος συνέβαλε στην κατάκτηση του Περού), ο Πέντρο ντε Βαλντίβια (ο ιδρυτής της χιλιανής πόλης Σαντιάγο και της Κονσεψιόν), ο Γκαρθία ντε Παρέδες (που κατέλαβε τη Βενεζουέλα), οι Πέντρο ντε Αλβαράδο, Αλόνσο ντε Οχέδα, Σεμπαστιάν ντε Μπελαλκάσαρ (κατακτητής του Ισημερινού και της Κολομβίας), Φερνάντο ντε Σότο, Νικολάς ντε Eρέντια. Μεταξύ των φημισμένων κ. συγκαταλέγονται ο Αλβάρο Νουνιές Καμπέσα ντε Βάκα (πρωταγωνιστής ενός ταξιδιού το οποίο κατέληξε, μέσα από το Τέξας, στον κόλπο της Καλιφόρνια), οι Κριστόμπαλ ντε Oλίδ, Φρανσίσκο Βάσκεθ ντε Κορονάδο, Πάμφιλο ντε Ναρβάεθ, Γκονθάλο ντε Σαντοβάλ, Ντίαθ ντε Σολίς, Γκονθάλο Χιμένεθ ντε Κεσάδα, Πέντρο ντε Μεντόθα (εξερευνητής του Ρίο ντε λα Πλάτα και ιδρυτής της πόλης Σάντα Μαρία ντε Μπουένος Άιρες, 1535), Χουάν ντε Γκαράι, Φρανσίσκο ντε Ορελιάνα, Λόπε ντε Αγκίρε, Νιέγκο ντε Ορντάθ και Φρανσίσκο ντε Καρμπαχάλ. Οι κ. –οι οποίοι κατάγονταν κυρίως από την Παλαιά και Νέα Καστίλη, την Εστρεμαδούρα και την Ανδαλουσία– έδρασαν μεταξύ των ετών 1500 και 1580, περίοδος η οποία οροθετεί την ισπανική κατάκτηση. Η τελευταία, αρχικά είχε τη μορφή μιας μεγάλης στρατιωτικής επιχείρησης, η οποία όμως διεξήχθη με τόσο σκληρές μεθόδους, που προκάλεσε την κατακραυγή ακόμα και των συγχρόνων τους, οι καταδικαστικές εκφράσεις των οποίων είχαν ιδιαίτερη ηθική αξία. Για παράδειγμα, ο μοναχός Μπαρτολομέο ντε Λας Κάσας υποστήριξε έντονα τους Ινδιάνους είτε δημοσιεύοντας έργα σχετικά με την εξόντωση των αυτοχθόνων της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής από τους κ. είτε με την άμεση προσφυγή στην Εκκλησία και στο ισπανικό στέμμα. Επίσης, ο φραγκισκανός Χουάν ντε Θουμάραγκα, πρώτος επίσκοπος του Μεξικού, στιγμάτισε δριμύτατα τις ωμότητες και τα εγκλήματα των κ. και των Ισπανών αποίκων. Τέλος, σημαντική υπήρξε και η δράση που ανέλαβε ο φραγκισκανός Βάσκο ντε Κιρόγκα, για να επιτευχθεί από τον βασιλιά η τροποποίηση του συστήματος εκμετάλλευσης των αυτόχθονων χωρικών, που είχε εισαχθεί στις νέες αποικίες. Αντίθετα άλλοι εκκλησιαστικοί παράγοντες, και ιδιαίτερα εκείνοι που απάρτιζαν τα δικαστήρια της Ιεράς Εξέτασης, αντιμετώπιζαν με σκληρότητα, ανάλογη των κ., τους γηγενείς πληθυσμούς. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο είχε και ο κερδοσκοπικός χαρακτήρας των επιχειρήσεων, οι οποίες είχαν σκοπό τον εύκολο πλουτισμό, όχι μόνο των πρωταγωνιστών της κατάκτησης, αλλά και των χρηματοδοτών τους, κράτους και ιδιωτών (ανάμεσα στους οποίους ήταν συχνά η βασιλική οικογένεια και οι ανώτεροι αξιωματούχοι του παλατιού). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη συστηματική λεηλασία όλου του πλούτου των αμερικανικών πληθυσμών, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να εργάζονται σκληρά και υπό συνθήκες δουλείας, στην υπηρεσία των κατακτητών. Η φιλολογία της κατάκτησης (conquista). Αρκετά εκτεταμένη και ποικίλη είναι η φιλολογία που συνόδευσε και ακολούθησε την ανακάλυψη και την κατάκτηση του Νέου Κόσμου από τους Ισπανούς. Περιλαμβάνει δυόμισι αιώνες ισπανικής ιστορίας (από τα τέλη του 15ου έως τα μέσα του 18ου αι.) και έργα μεγάλου αριθμού άμεσων και έμμεσων μαρτύρων, χρονικογράφων και ιστοριογράφων Ισπανών, Νοτιοαμερικανών και ιθαγενών, όπως ο Γκαρθιλάσο ντε λα Βέγκα (ο επονομαζόμενος Ίνκα). Με τη φιλολογία της ισπανικής κατάκτησης συνδέεται και ο Leyenda negra (Μαύρος θρύλος) –ενδιαφέρον είδος δριμύτατης κριτικής αναθεώρησης της ισπανικής εισβολής και κυριαρχίας– που αναπτύχθηκε κατά το β’ μισό του 18ου αι. από ορισμένους Γάλλους εγκυκλοπαιδιστές, με βάση τις καταγγελίες του Μπαρτολομέο ντε Λας Κάσας (1474-1566). Τις επιχειρήσεις των κ. αφηγούνται οι λεγόμενοι cronistas de Indias (= χρονικογράφοι των Ινδιών) σε ένα σύνολο έργων, που, μολονότι δεν διαθέτουν υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο, σχεδόν όλα φανερώνουν έναν επίμονο ηθικό και διδακτικό σκοπό. Κορυφαίο έργο θεωρείται –εξαιρουμένων των Επιστολών (Cartas) και του Ημερολογίου (Diario) του Χριστόφορου Κολόμβου και των Δεκάδων του Νέου Κόσμου, γραμμένων στα λατινικά από τον Πιέτρο Μαρτίρε ντ’ Ανγκιέρα (1459-1526)– η Γενική και φυσική ιστορία των Ινδιών (το πρώτο μέρος της οποίας δημοσιεύτηκε το 1526) του Γκονθάλο Φερντάντεθ ντε Οβιέδο ι Βαλντές (1478-1557). Είναι γεμάτο περιγραφές με ζωηρό ύφος –αν και ενίοτε συγκεχυμένο και στερημένο από λογοτεχνική αξία– για την πανίδα, τη χλωρίδα και τα ήθη των χωρών που ανακαλύφθηκαν. Σε αυτό το έργο ο συγγραφέας τίθεται υπέρ των ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων του τρόπου αποικισμού, παρότι ήταν άσπονδος εχθρός του Μπαρτολομέο ντε Λας Κάσας. Ο τελευταίος, στα έργα του Συντομότατη έκθεση της καταστροφής των Ινδιών (1552) και Γενική Ιστορία των Ινδιών (1552-61), καταγγέλλει τη σκληρότητα των μεθόδων της κατάκτησης και του αποικισμού που εφάρμοζαν οι Ισπανοί, υποστηρίζει το απαράγραπτο δικαίωμα των ιθαγενών να ζουν ελεύθεροι στα εδάφη τους και προτείνει την απόδοση των εδαφών σε εκείνους από τους οποίους τα αφαίρεσαν. Για την κατάκτηση του Μεξικού έγραψαν ο Φερνάντο Κορτές, ικανός και σκληρός ηγέτης, συγγραφέας μερικών Εκθέσεων (Relaciones) που συνέταξε για να δικαιολογήσει τα έργα του στην ισπανική Αυλή και στις οποίες αποκαλύπτει, παράλληλα με μια ουμανιστική μόρφωση, μια εξαιρετικά πρακτική νοοτροπία. Ο Φρανθίσκο Λόπεθ ντε Γκόμαρα (1512;-1572;), ο πιο μορφωμένος από τους χρονικογράφους του Νέου Κόσμου, που έγραψε –με όχι αυστηρά επιστημονικό πνεύμα– μία Γενική Ιστορία των Ινδιών (1552), στην οποία, εκτός του ότι εξυμνεί τις μεθόδους αποικισμού που χρησιμοποιούσαν οι Ισπανοί, στο δεύτερο μέρος παρέχει μία απολογία του Κορτές. Τέλος, ο Μπερνάλ Ντίαθ ντελ Καστίλιο (1492-1581), καταπολεμώντας τις απόψεις του Λόπεθ ντε Γκόμαρα, έγραψε την Αληθινή ιστορία των συμβάντων της κατάκτησης της Νέας Ισπανίας (1568), στην οποία εξυμνεί το έργο των στρατιωτών. Την κατάκτηση του Περού αφηγούνται ο Φρανθίσκο Λόπεθ ντε Χέρεθ (1504-1539), συγγραφέας της Αληθινής έκθεσης της κατάκτησης του Περού (1534), στην οποία διαφαίνεται η βαθιά γνώση των γεγονότων, και ο Πέντρο Θιέθα ντε Λεόν (1518-1560), συγγραφέας του Χρονικού του Περού (1533), το οποίο ασχολείται κυρίως με τη γεωγραφία και τα ήθη των κατοίκων. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου, κατά την οποία χρησιμοποιήθηκαν μερικές φορές σκληρότατες μέθοδοι, παραμένει μία από τις σελίδες της ισπανικής ιστορίας με τις περισσότερες αμφισβητήσεις. Στη φωτογραφία, ο Φερνάντο Κορτές, ο ηγέτης που υπέταξε το Μεξικό, πυροβολεί κατά των Ινδιάνων που έχουν επαναστατήσει, σε νωπογραφία του Ντιέγκο Ριβέρα στην Πόλη του Μεξικού. Το αρχαίο ισπανικό φρούριο του Μοντεβίδεο, ιστορικό ορμητήριο των κονκισταδόρες. Ο Ισπανός Αλόνσο ντε Ερσίλα, ποιητής του 16ου αι., εξύμνησε με την «Αρωκανή» του την κατάκτηση της Χιλής. Αντίθετος προς τις μεθόδους που χρησιμοποίησαν οι κονκισταδόρες, ο Ισπανός μοναχός Μπαρτολομέο ντε Λας Κάσας αγωνίστηκε για την υπεράσπιση των λαών που υποδούλωσαν οι συμπατριώτες του. H είσοδος στο Μέγαρο των Ιεροεξεταστών στην Καρταχένα της Κολομβίας, χαρακτηριστικό δείγμα αποικιακού μπαρόκ. Χάρτης της Νέας Ισπανίας, της αρχαιότερης ισπανικής αντιβασιλείας στην Αμερική, της οποίας ο Φερνάντο Κορτές υπήρξε ο πρώτος διοικητής, από την «Cosmographie Universelle» του Λε Τεξτί (Εθνική Βιβλιοθήκη, Παρίσι).